Każda kobieta ma unikatowy cykl menstruacyjny, którego zakłócenie jest pierwszym sygnałem ostrzegawczym przed poważniejszymi problemami reprodukcyjnymi. Krwawienie menstruacyjne jest regulowane przez podwzgórze, które również odgrywa istotną rolę w utrzymaniu wagi ciała. Podwzgórze w kontekście systemu reprodukcyjnego nie będzie poprawnie wysyłało sygnałów, gdy wyczuje problem zagrażający potencjalnej ciąży. Jeżeli na przykład wyczuje, że organizm ma niedobory energii, będzie próbowało zmagazynować energię.

 

Podwzgórze odbiera sygnały z zewnątrz i wewnątrz organizmu, i jeżeli nie wykryje równowagi, naturalny cykl menstruacyjny może zostać zaburzony. W typowym scenariuszu podwzgórze wysyła sygnał do przysadki w postaci hormonu GnRH. A następnie przysadka komunikuje się z jajnikami wysyłając dwa hormony: FSH i LH. Zadaniem jajników jest odpowiedź w postaci produkcji estrogenu i progesteronu oraz uwolnienie komórki jajowej.Cykl menstruacyjny w najogólniejszym schemacie dzieli się na dwie fazy:

Jajniki produkują progesteron wraz z estrogenem, aby przygotować macicę na przyjęcie zapłodnionej komórki jajowej. Gdy zapłodnienie nie ma miejsca, jajniki przestają produkować estrogen i progesteron ok. 14 dni po owulacji, a zbudowana błona śluzowa zaczyna pękać i złuszczać się, więc mamy krawienie.

Wtórny brak miesiączki ma miejsce, gdy u kobiet, które regularnie miesiączkowały okres nie pojawia się przez okres 6 miesięcy (niektóre źródła podają 3 miesiące) lub brak więcej niż 3 menstruacji, w przypadku gdy cykl jest dłuższy (np. okres pojawia się co 2 miesiąc). Niemniej jednak brak miesiączki nie jest diagnozą tylko symptomem nierównowagi w organizmie. Zawsze wymaga dokładnej analizy potencjalnych przyczyn, których spektrum jest dość szerokie. Może to być problem hormonalny, emocjonalny czy metaboliczny, dlatego strategia działania musi być dobrana indywidualnie dla każdego przypadku. Konwencjonalne podejście pt. „Luteina i Duphaston dla wszystkich” nie jest optymalnym rozwiązaniem. Alternatywne podejście uwzględniające szereg ziół również nie powinno być stosowane bez odpowiedniej diagnostyki. Zioła mogą być równie problematyczne jak syntetyczne leki, zwłaszcza że wiele z nich nigdy nie było zbadanych, a mają różne właściwości, i z tego powodu nie są uniwersalną opcją dla każdej kobiety.

Przyczyny braku okresu
Dla wielu dziewczyn brak okresu nie jest problemem, ponieważ dzięki temu nie muszą się zmagać z minusami regularnej menstruacji. Niestety rozregulowany układ hormonalny, zwłaszcza niedobór estrogenu niesie za sobą konsekwencje, nie tylko odnośnie płodności, ale również w kontekście osteoporozy, rozrostu endometrium czy nowotworu trzonu macicy. Naturopaci wierzą, że menstruacja jest również kanałem eliminacji kobiety, więc jej brak oznacza większą toksyczność organizmu.
Najczęstsze przyczyny wtórnego braku miesiączki odnotowane w literaturze możemy podzielić według organu, którego praca jest zaburzona, na:1) Związane z macicą
Schorzenia zarówno trzonu jak i szyjki macicy mogą prowadzić do braku menstruacji z opowodu obstrukcji lub uszkodzenia tkanki endometrium.

Powstaje najczęściej po nieprawidłowym lub zbyt agresywnym wyłyżeczkowaniu, które doprowadza do uszkodzenia błony śluzowej i powstają zrosty w jamie macicy. Zdarza się, że zespół Ashermana jest powikłaniem po cesarskim cięciu lub ablacji endometrium

Zablokowanie przepływu krwi menstruacyjnej może być spowodowane ekstermalnym zwężeniem lub zamknięciem kanału szyjki macicy na skutek chronicznej infekcji, konizacju, uszkodzenia tkanki (mechanicznego lub, skutek krioterapii, laseroterapii). Są to jednak przypadki sporadyczne.2) Związane z podwzgórzem
Wiele czynników wpływa na zaburzenie wydzielania GnRH przez podwzgórze, a w konsekwencji blokuje komunikację z przysadką.

Stres emocjonalny może doprowadzić do braku miesiączki. Najczęściej estrogen spada i nie występuje owulacja.

Książkowo gdy poziom tkanki tłuszczowej spadnie poniżej 22% (u niektórych kobiet nawet 25%) może pojawić się brak okresu.

Wydzielanie GnRH jest blokowane przez długie i intensywne treningi. Brak miesiączki jest częstym komponentem syndromu atletki. W
kontekście syndromu, brak okresu powstaje na skutek przetrenowania,
braku odpowiedniego planu żywieniowego i ogólnej niskiej energii
metabolicznej. Nie jest to tylko problem z brakiem miesiączki, atletki
mają większe szanse na osteoporozę czy osteopenię.

Chroniczne choroby np. niewydolność nerek lub wątroby mogą wpływać na pracę przysadki i spowodować brak menstruacji.

Antykoncepcja hormonalna stosowana przez długi czas może zaburzyć komunikację przysadki z jajnikami. Często ma to miejsce gdy przed rozpoczęciem terapii hormonalnej były nieuregulowane procesy w organizmie jak np. PCOS.

Cechuje się nie tylko objawi psychicznymi, ale również poziom prolaktyny i LH rośnie, co powoduje brak menstruacji.

Jakiekolwiek nieprawidłowości w strukturze przysadki mogą wpływać na wydzielanie FSH i LH, co zablokuje prawidłowy cykl menstruacyjny.3) Związane z przysadką
Czynniki wpływające na pracę przysadki, blokują prawidłową komunikację z jajnikami.

Gruczolaki, mikrogruczolaki, zmiany nowotworowe – jakiekolwiek patologiczne zmiany w strukturze przysadki mogą spowodować brak okresu.

Na skutek uszkodzenia tkanki poprzez brak tlenu, skrzepów krwi czy krwotoku (np. po porodzie – syndrom Sheehana).

Przypadłość, która objawia się zmniejszeniem wymiarów przysadki lub nie można w ogóle zaobserwować przysadki w siodle, może być wrodzona lub nabyta. Może to prowadzić to upośledzenia produkcji i wydzielania poszczególnych hormonów przysadki. 

Niektóre chroniczne schorzenia i stany mogą doprowadzić do zaburzeń w funkcjonowaniu jajników i braku menstruacji.

Jest najczęściej diagnozowanym problemem związanym z brakiem owulacji i menstruacji. Jest to jednak objaw zaburzeń metabolicznych, a nie przyczyna problemów.

Jest powiązane z wysokim poziomem prolaktyny, która może powodować brak owulacji i okresu.

Niedoczynność tarczyca powoduje mniejszy poziom SHBG, przez co wzrasta dostępność estrogenu. Nadczynna tarczyca przyspiesza konwersję androgenów to estrogenu. Obie sytuacje mogą powodować brak owulacji i menstruacji.

Nadprodukcja hormonów stresu będzie powodowała nadwagę, zmniejszenie wrażliwości insulinowej, hirsutyzm czy brak okresu. Może być spowodowana terapią steroidową lub guzami przysadki.

Na skutek wrodzonej wady nie zachodzi poprawna syntez hormonów nadnerczy. W wyniku niedoboru kortyzolu dochodzi zwrotnie do stymulacji przysadki (dodatnie sprzężenie zwrotne) i nadmiernego wydzielania hormonu tropowego przysadki – ACTH, stymulującego nadnercza, co skutkuje przerostem nadnerczy i zwiększoną produkcją prekursorów kortyzolu.

Bardzo rzadko guzy nadnerczy lub jajników mogą stymulować produkcję androgenów, co zaburzy prawidłowy cykl menstruacyjny.

Może być wynikiem reakcji autoimmunologicznej lub brakiem reakcji jajników na FSH i LH bez znanego powodu.

Fizyczne uszkodzenie może powstać w wyniki zabiegu, promenowania czy zaburzonego dopływu krwi.

Niektóre leki stosowane w leczeniu nadciśnienia, zaburzeń psychicznych czy nowotworów mogą zaburzyć owulację i doprowadzić do braku menstruacji.

Większość z przypadków opisanych wyżej ma miejsce bardzo rzadko, dlatego skupię się na omówieniu czynników, które są najczęstszymi winowajcami problemów z regularną menstruacją.Wysoka prolaktyna
prolaktynemia oznacza nadmierne wydzielanie prolaktyny, czasami nawet kilkaset razy większe niż prawidłowy jej poziom. Szacuje się, że jest przyczyną ok. 10-20% braku menstruacji. Komórki laktotropowe, znajdujące się w przysadce mózgowej, wydzielają prolaktynę. Wiele tkanek w naszym organizmie ma receptory prolaktyny: piersi, wątroba, kanaliki nerkowe, kora nadnerczy, płuca, jajniki, limfocyty, mięsień sercowy czy mózg. Z tego powodu podwyższona prolaktyna ma dużo większy wpływ na zdrowie niż tylko stymulowanie laktacji.

Podczas ciąży podwyższony poziom estrogenu stymuluje zwiększenie ilości komórek laktotropowych w przysadce, ale wysoki estrogen i progesteron nie pozwalają na laktację. Po porodzie, gdy poziom hormonów spadnie, rozpoczyna się produkcja pokarmu. Owulacja przez pierwszych kilka miesięcy nie występuje z powodu zablokowanych przez prolaktynę LH i FSH.
Dopamina blokuje wydzielanie prolaktyny poprzez wpływ na receptory D-2, znajdujące się na laktotrofach. Wydzielenie prolaktyny może być stymulowane przez m.in. przez TRH. Z tego powodu w niedoczynności, gdy TRH jest podwyższone, spotyka się często podwyższony poziom prolaktyny.

Prolaktyna jest wydzielana w sinusoidalny sposób: wzrasta w trakcie snu , osiąga najwyższy poziom między 3 a 5 rano, i najniższy kilka godzin po przebudzeniu. Estrogen wpływa na poziom prolaktyny, dlatego w 2 fazie cyklu prolaktyna rośnie. Jedzenie, stres czy aktywność seksualna mogą ją również podnieść (zawsze badaj prolaktynę na czczo, najlepiej w 1 fazie cyklu). Ale mało kto wie, że prolaktyna (jak i kortyzol) rosną nawet podczas pobierana krwi w wyniku ukłucia, które jest stresorem dla ciała. Kiedyś pobierano 3 próbki krwi co 30 min, zostawiając igłę w żyle, aby wykluczyć fałszywie wysokie wyniki.

Najczęstsze przyczyny hiperprolaktynemii to:

Najczęstszymi powodami wysokiego poziomu prolaktyny są gruczolaki przysadki, niedoczynność tarczycy, stres wszelkiego typu i leki. Pierwszym krokiem zawsze jest sprawdzenie funkcji tarczycy. Zmniejszona wydajność pracy tarczycy oznacza, że nie ma sprzężenia zwrotnego pomiędzy podwórzem i przysadką, jak również z udziałem dopaminy. W takiej sytuacji TSH rośnie, wraz z małym wzrostem TRH i zmniejszoną produkcją dopaminy, co prowadzi do zwiększonego poziomu prolaktyny.Gruczolaki są wykrywalne po wykonaniu rezonansu przysadki mózgowej, ale mikrogruczolaki mogą zostać nie wychwycone przez diagnostykę obrazową. Wydaje się, że jest zależność pomiędzy wielkością gruczolakom, a ilością wydzielanej prolaktyny. Przynajmniej w literaturze sporo takich wniosków.

Nie do końca znane są mechanizmy wpływu prolaktyny na cykl menstruacyjny. Spekuluje się, że wysoka prolaktyna stymuluje wydzielanie dopaminy przez podwzgórze, która zaburza produkcję GnRH, co skutkuje zmniejszonym poziomem FSH i LH, a w konsekwencji mniejszą stymulacją jajników, brakiem owulacji i menstruacji. Estradiol zazwyczaj jest niski, a hormony nadnerczy podwyższone (ale bez klinicznych cech androgenizacji z powodu braku  5-alfa-reduktazy). SHBG też zazwyczaj jest niska.

Hiperprolaktynemia najczęściej jest zbijana lekami niezależnie od przyczyny. W niektórych przypadkach jest to uzasadnione, w większości niestety tylko maskuje pierwotny problem. W medycynie naturalnej i funkcjonalnej używa się często ziół, ale tylko w przypadku gdy poziom prolaktyny nie jest bardzo wysoki. Najczęściej używa się substancji, które stymulują receptory dopaminy i produkcję estrogenu z jajników poprzez stymulację aromatazy. Uzupełnienie niedoborów mikroskładników może również pomóc. Cynk jest niezbędny dla prawidłowej syntezy dopaminy, działa wraz z witaminą B6 jako kofaktor.

Zaburzenia pracy przysadki
Funkcjonalny wtórny brak miesiączki z powodu zaburzeń przysadki (hypothalamic amenorrhoea) dotyczy co najmniej kilku procent kobiet w wieku reprodukcyjnym. Najczęstszymi winowajcami są: stres, nieodpowiednia dieta i nadmierne ćwiczenia.

Naukowcy próbowali zidentyfikować różne schematy zależne od fluktuacji LH, jednak badając wiele kobiet z HA. Okazało się, że LH fluktuuje nawet u tej samej kobiety w zależności od wydzielania GnRH, które nie jest statyczne i nie zależy od przyczyn HA.

Badania pokazały, że poziom kortyzolu jest wyższy u kobiet zestresowanych z HA, niż u kobiet niezestresowanych z HA. Stres bez wątpliwości wpływa zarówno na oś podwórze-przysadka-nadnercza, jak i podwzgórzy-przysadka-jajniki.
Naukowcy doszli również do wnioski, że kobiety z HA mają podobne psychologiczne profile, uwzględniające perfekcjonizm czy nierealistyczne do wykonania zadana jakie na siebie biorą. Wiele z tych kobiet ma również problemy z postrzeganiem własnego ciała oraz zaburzeniami odżywiania jak anoreksja czy bulimia.

Innym winowajcą brakiem okresu poza stresem jest nadmiar ćwiczeń, co dotyczy ok. 25-60% kobiet, które tracą miesiączkę na skutek nadmiaru wydalanej energii i często niedostosowanemu planowi dietetycznemu. Spekuluje się czy BMI ma znaczenie, i chociaż u niektórych kobiet faktycznie zejście poniżej określonego poziomu tkanki tłuszczowej, skutkuje zaprzestaniem okresu, to przede wszystkim ważny jest spadek w tempie metabolizmu. Organizm musi zaadaptować się do nowej sytuacji i zużywanie energii na reprodukcję nie jest jego najwyższym pikotytem. Leptyna wydzielana przez komórki tłuszczowe również może mieć swój udział w HA, bo kiedy jej poziom spada ciężko o prawidłową sygnalizację i utrzymanie cyklu menstruacyjnego.

HA pojawia się również na skutek stresu dietetycznego, i odchudzania oraz kiepskich nawyków żywieniowych, zwłaszcza jak niosą za sobą spadek w wadze ciała i niższy poziom estrogenu. Niektóre starsze źródła sugerują, że dużo łatwiej doprowadzić do zaburzeń miesiączki gdy podaż białka i tłuszczu jest zmniejszana, niż gdy odetnie się węglowodany. Nowe badania pokazują, ze okres może być przywrócony przez dodanie 30% węglowodanów do diety. Przy restrykcyjnej diecie poziom leptyny również spada niezależnie od BMI, a bez leptyty miesiączka się nie pojawi.

Jakikolwiek inny stres fizjologiczny jak anemia, alergie, infekcje, nietolerancje pokarmowe, brak snu, metastabilny poziom glukozy we krwi czy chroniczne chory również może przyczynić się do utraty okresu.

Zazwyczaj w przypadku wtórnego braku miesiączki wszystkie żeńskie hormony płciowe są nisko. Przysadka nie jest w stanie produkować odpowiedniej ilości FSH i LH, więc estrogen i progesteron również będą nisko. Podanie syntetycznych hormonów, które odnoszą się do ostatniego ogniwa w łańcuchu czyli estrogenu i progesteron, oczywiście nie jest optymalnym rozwiązaniem. Problem dalej będzie istniał, i to wyżej. U większości kobiet, u których brak miesiączki powstał na skutek szeroko pojętego stresu, zmiany dietetyczne, suplementacja i zmiana stylu życia zazwyczaj okazują się wystarczające. Czasem trzeba więcej jeść, mniej ćwiczyć i dłużej spać, co wbrew pozorom nie przychodzi z łatwością wielu młodym kobietom. Ale gdy Twój mózg przestaje poprawnie komunikować się z Twoimi organami płciowymi, to najwyższy czas zrozumieć, że w życiu są ważniejsze kwestie niż rozmiar 36, kaloryfer na brzuchu czy bycie perfekcyjną we wszystkim co robisz. Jeżeli w odpowiednim czasie nie zorientujesz się, że coś nie gra możesz za to zapłacić wysoką cenę. Najczęstszymi konsekwencjami wtórnego braku miesiączki są osteoporoza/osteopenia i niepłodność. Bez estrogenu nie ma mowy o zdrowych kościach. To właśnie ten hormonu stymuluje tworzenie się kości, hamuje resorpcje, blokuje aktywnosć osteoklastów, ale również pozwala poczuć się kobieco. Oprócz braku estrogenu, mamy też w obrazie brak progesteron i testosteronu, czyli nici z dobrego humoru czy libido.

Jak sobie pomóc?
Nie ma uniwersalnej strategii w walce z brakiem miesiączki, bo powodów jest po prostu zbyt dużo, aby można było robić w tym temacie szeroko pojęte generalizację. Na pewno podstawową kwestią jest poprawna diagnostyka przyczyn braku okresu.Zakładając, że to nie ciąża jest winowajcą, w pierwszej kolejności patrzymy na wagę/wzrost, poziom prolaktyny, FSH, LH, hormony nadnerczy i wykonujemy cały panel tarczycy.

Problem z wagą – za niska lub za wysoka – rozwiązuje się zmianami dietetycznymi. Pozostałe wyniki należy przeanalizować łącznie z występującymi innymi symptomami. Często winowajcą będzie PCOS i zaburzony metabolizm glukozy, jak również defekt fazy lutealnej i niska stymulacja LH/FSH. Czasem nie ma budulca dla hormonów steroidowych, zwłaszcza a u kobiet bojących eis tłuszczu, czasem kortyzol kradnie nam budulec, ponieważ mamy za dużo różnych stresorów.

Niemniej jednak poza badania hormonalnymi należy zidentyfikować inne procesy zaburzające homeostazę organizmu, bo same cyferki pokazują nam przede wszystkim konsekwencje, a nie przyczyny nierównowagi. Procesy wpływające na brak okresu to m.in. hipoglikemia, infekcje, alergie, problemy z detoksem, niedobory składników odżywczych, choroby autoimmunologiczne czy anemia. Z nimi też należy się uporać, w końcu pracujemy z całym organizmu, a nie tylko skupiamy się, aby krwawienie wystąpiło. To robi medycyna konwencjonalna podając syntetyczny estrogen i progesteron. I faktycznie okres się pojawia, a raczej jego namiastka, bo nie ma to nic wspólnego z prawdziwym cyklem.